نگاهی به وضعیت مهاجرین در دوران کرونا در ایران

بعد از انقلاب ۵۷ یکی از کلید واژه‌هایی که فراز و نشیب‌های بسیاری به ویژه در رسانه‌ها داشته است، کلمه «افغانی‌ها» بوده است.
در این سال‌ها، در رسانه‌ها به صورت مرتب با این تیترها مواجه بوده‌ایم: افغانی‌ها مرتکب قتل شدند، افغانی‌ها مرتکب دزدی شدند، افغانی‌ها در تظاهرات شرکت کردند، افغانی‌ها مسلحانه مقاومت می‌کنند و … سهل انگاری یا دقت نکردن یا مغرض بودن نویسندگان خبری به خودی خود موجب به وجود آمدن جوی علیه مهاجران افغان به کشورمان شده بود.

چندی پیش نیز در جریان اعتراضات آبان ماه، با این که به صورت رسمی اعلام نمی‌کردند اما در شب نامه‌ها و محافل رسانه‌ای به صورت مستقیم به حضور مهاجران افغانستانی در عملیات مسلحانه اشاره می‌کردند. این در حالی است که برخی از مهاجران ایرانی که به کشورهای دیگر مهاجرت کرده‌اند، مرتکب خطاهایی شده یا می‌شوند. اما نتیجه‌ی عمل چند ایرانی منجر به این نمی‌شود که تیترهای رسانه‌هایشان کل افراد ساکن در کشور ایران را مورد حمله قرار دهند.
جالب آن که این موارد همه در شرایطی رخ می‌دهد که بر اساس معیارهای عرفی، اخلاقی و حتی با معیارهای شرعی ایرانیان مطابقت ندارد.
این در حالی است که اصلی‌ترین علل مهاجرت بسیاری از جوانان کشور افغانستان به ایران، از زمانی آغاز شد که ایران با کمبود نیروی کار مواجه شد. همین امر موجب شد که دستمزد روزانه کارگر در ایران تا ۱۲۰ تومان بالا رود. دستمزدی که در آن روزگار در کابل تنها معادل پنج تومان بود.
بر اساس نتایج سرشماری سال ۱۳۸۵، تعداد یک میلیـون و ۳۰۴ هـزار مهـاجر (تبعـه) خارجی در ایران وجود داشته که حدود ۸۴/۱ درصد جمعیـت ایـران را تـشکیل مـی‌دهـد. همچنین در این سرشماری، تعداد ۲۹۰ هزار نفر نیز تابعیت خود را اعلام نکرده‌انـد کـه بـه احتمال زیاد این افراد، عمدتا مهاجران غیر قانونی در ایران بوده‌اند.
در سرشماری ۱۳۷۵ این تعداد یک میلیون نفر بود که این افزایش، به خوبی بیانگر افزایش تعداد مهاجران خارجی در ایران در دهه‌های اخیر است.
در میان جمعیت مهاجر خارجی در ایران سهم مهاجران و اتباع کشور افغانستان بـسیار قابل توجه است. این مهاجران که از زمان حضور آن‌ها در ایران بـیش از یـک ربـع قـرن می‌گذرد، در این سرشماری جمعیتی برابر با یک میلیون و ۲۰۶ هزار نفر داشته‌انـد کـه معـادل ۹۲/۸۸ درصد جمعیت مهاجر خارجی در ایران است.
با این حال متاسفانه، دولت مردان ما نیز سال‌هاست مثلا با درنظر گرفتن تدابیر سیاسی راه دیگری را برگزیده و برای صحبت در مورد همسایگان افغانستانی از اصطلاح «اتباع بیگانه» استفاده می‌کنند.
این در حالی است که مهم‌ترین قانون ایران در مورد مهاجران خارجی، «قانون راجع به ورود و اقامت اتباع خارجه در ایران» است. قانونی که در ۱۹ اردیبهشت سال ۱۳۱۰ تصویب شد. نکته‌ جالب این است که در هیچ کجای این قانون از کلمه‌ «بیگانه» استفاده نشده است.
اما در آیین‌نامه‌ی‌ اجرایی این قانون که در سال ۱۳۵۲ تصویب شد و بعد از انقلاب هم بارها مورد بازبینی قرار گرفت، اصطلاح اتباع بیگانه آورده شده است: «آیین‌نامه‌ اجرایی قانون ورود و اقامت اتباع بیگانه».
با این حال، در این روزها که وجود کرونا، برخی از واژه‌ها و شرایط سیاسی ـ اقتصادی کشورهای مختلف را تحت تاثیر قرار داده و تا حدودی موجب تغییر برخی از مرزبندی‌ها شده است، متاسفانه در ایران، استفاده از این لفظ به همراه تهدید به اخراج اتباع بیگانه در صورت رعایت نکردن فاصله‌گذاری اجتماعی توسط حسن عباسی فرماندار پیشوا، موجب واکنش‌هایی می‌شود.
محمدسرور رجایی نویسنده افغانستانی، در واکنش به این عبارت در نامه‌ای به فرماندار پیشوا در کانال تلگرامی خودش می‌نویسد: «آقای عباسی! به استناد تاریخ و فرهنگ و ارزش‌های دینی و مذهبی مشترک، ما اتباع بیگانه نیستیم. اکنون که جهانیان در خطر ابتلا به ویروس کرونا قرار گرفته‌اند و جهان دچار بهت سنگین شده است، چاره‌ی کار در همدلی و مهربانی است. اگر رعایت نکنیم، ویروس کرونا همه جا در کمین است. مشخص هم نیست که زودتر دست چه کسی را خواهد فشرد.»
این در شرایطی اتفاق می‌افتد که همسایه دیگرمان، ترکیه برای مهاجران الجزایری که در ترکیه اقامت و قصد بازگشت به کشورشان را داشتند، ولی با مخالفت الجزایر برای ارسال هواپیما به ترکیه مواجه شده بودند، هواپیمای ترک را ارسال کرد تا مهاجران را به مقصد خود بازگرداند.
شیوع بیماری کرونا در ایران در روز پنج‌شنبه ۲۹ بهمن ۱۳۹۸ به صورت رسمی تأیید شد. با فوت دو بیمار مسن با عوارض تنفسی در بیمارستان کامکار-عرب‌نیای قم شایعاتی در مورد ابتلای آنان به ویروس کرونا شکل گرفت. با انجام آزمایش‌ها ابتلای آنان به کرونا تأیید شد. پس از آن در شهرهای مختلف شاهد تأیید موارد ابتلا به ویروس کرونا بوده‌ایم.
در حالی که وزیر بهداشت سعید نمکی،در روز یکشنبه ۴ اسفند ۱۳۹۸ در مورد منشأ این بیماری به خبرگزاری‌ها گفت: «طبق بررسی‌هایمان منبع ویروس را پیدا کردیم که از ناقلین چینی بوده است و موارد آن در حال مشخص شدن است. همچنین یکی از فوتی‌ها در قم بازرگانی بود که از طریق پروازهای غیرمستقیم سفرهایی به چین داشته است.»
اما باز شاهد بودیم که برخی از دولت مردان دیواری کوتاه‌تر از همین «اتباع بیگانه» پیدا نکردند، چرا که اسدالله عباسی، سخنگوی هیأت رئیسه‌ مجلس شورای اسلامی پس از جلسه ‌غیرعلنی نمایندگان مجلس با وزیر بهداشت به رسانه‌ها چنین گفت: «طبق گزارش وزارت بهداشت، عامل ابتلا به کرونا در ایران افرادی بودند که از مبادی خروجی غیرقانونی از پاکستان، افغانستان و چین به ایران آمده‌اند.»
این در حالی است اگر قرار بود منشا این شیوع مواردی باشد که سخنگوی مجلس ذکر می‌کند، باید شاهد موج اول فراگیری بیماری در استان‌های شرقی کشور بوده باشیم. نکته قابل تامل آن که، زمستان سال گذشته شاهد کمترین رفت و آمدهای مرزی غیر مجاز در مرزهای شرقی کشور بوده‌ایم.
با شیوع بیماری کرونا در ایران، بسیاری از افغانستانی‌های مقیم ایران، با مشکلات بزرگی مواجه شدند که از جمله می‌توان به عدم پذیرش این بیماران در بیمارستان‌ها، دریافت هزینه‌های سنگین در هنگام ترخیص، عدم امکان ثبت نام برای غربال‌گری (برای آن دسته از مهاجرینی که مدارکی ندارند جمعیتی بالغ بر ۸۰۰ هزار نفر) و همچنین عدم فروش ماسک و لوازم ضدعفونی کننده از سوی برخی داروخانه‌ها به مهاجرین افغانستانی اشاره کرد. مواردی که موجب شد گزارش‌های متعددی از برخورد تبعیض‌آمیز با مهاجران افغانستانی مبتلا یا مشکوک به کووید۱۹ منتشر شود.
همین موارد بود که کار را به یک جدال دیپلماتیک کشاند تا آن جا که سفیر افغانستان در تهران نیز تاکید کرد: «شکایت‌هایی در شبکه‌های اجتماعی مبنی بر عدم پذیرش بیماران افغانستانی در بیمارستا‍‌ن‌های ایران شده که سفارت «به دقت بررسی کرده و با مراجع ایرانی» در میان گذاشته است.»
به همین علت بود که یکی از مسئولین وزارت بهداشت در واکنش به این اخبار و انتشار دردنامه‌ی یکی از زنان افغانستانی در خبر آنلاین در جایگاه پاسخگویی قرار گرفته و چنین گفت: «دکتر رضا رضایی، رییس اداره‌ی بودجه و اعتبارات معاونت درمان وزارت بهداشت، اظهارات فاطمه مبنی بر گرفتن پول هنگام ترخیص همسرش را رد می‌کند و به خبرآنلاین اعلام می‌کند که مبتلایان به کرونا در بیمارستان‌های مشخص شده از سوی وزارت بهداشت بلافاصله بستری می‌شوند.»
اما حقیقت فراتر از این‌هاست. مشکل افغانستانی‌های مقیم در ایران، برای امروز و دیروز نیست؛ قبل از آن که کرونا پایش را به ایران بگذارد و بسیاری از مهاجران افغانستانی را روانه‌ی کشورشان کند هم انتقاداتی به روند رسیدگی به مشکلات آن‌ها وجود داشته است. از شناسنامه نگرفتن کودکانی که مادران‌شان ایرانی و پدران‌شان افغانستانی است تا هزاران مشکل اقتصادی و سیاسی که دولت ایران برای‌شان به وجود می‌آورد. با شیوع کرونا و کمبود وسایل بهداشتی در کشور برای مقابله با این ویروس، بحث درباره مهاجران افغانستانی را جدی‌تر کرده است.
در ادامه کشمکش های سیاسی بود که مهدی محمودی مدیرکل امور اتباع و مهاجرین وزارت کشور و دبیر کمیسیون ساماندهی اتباع خارجی با تشریح اقدامات و خدمات کشورمان به اتباع افغانستانی در زمینه‌ی مهار و کنترل شیوع بیماری کرونا، اعلام کرد: سیاست جمهوری اسلامی ایران، پیشگیری از اعمال هر گونه تبعیض در ارایه خدمات و مراقبت‌های بهداشتی بین اتباع ایرانی و خارجی مقیم ایران است و در همین راستا، همه شهروندان خارجی مبتلا به کرونا به صورت رایگان در بیمارستان‌های ایران درمان می‌شوند.
محمودی تاکیدکرد: در همین مدت، برای حدود ۶ هزار خانوار از ساکنان خارجی مهمان‌شهرهای ایران انواع کیت‌های حفاظت شخصی شامل ماسک، عینک، دست‌کش و لباس ایزوله، تجهیزات بهداشتی نظیر صابون مایع، ژل ضدعفونی کننده و دارو و کمک‌های نقدی و معیشتی تامین و پرداخت شده است. همچنین به طور مداوم از مهمان‌شهرها و اردوگاه‌های مراقبتی، سرکشی به عمل می‌آید و تست تب‌سنجی از آن‌ها انجام می‌شود.
محمودی تا آن جا پیش می‌رود که از قدردانی حنیف اتمر وزیر امور خارجه‌ی افغانستان از جمهوری اسلامی ایران، به دلیل اقدامات بشردوستانه جمهوری اسلامی خبر می‌دهد.
اما این مطالب در حالی بیان می‌شود که به عنوان نمونه حسن روحانی، رئیس جمهور ایران با پیشنهاد علیرضا آشناگر، استاندار سمنان مبنی بر رایگان شدن پروسه درمانی مهاجران و اتباع مبتلا به کرونا در این استان، در حالی موافقت می‌کند که بیش از یک ماه از بحران کرونا در کشور گذشته بود.
همچنین کیانوش جهانپور رئیس مرکز اطلاع رسانی وزارت بهداشت ایران درباره‌ی درمان کووید۱۹ در میان اتباع خارجی و به خصوص اتباع افغانستان در ایران گفته بود: «اتباعی که از قبل به صورت قانونی در کشور هستند مانند هموطنان خودمان از خدمات بهداشتی و درمانی برای درمان کرونا برخوردار می‌شوند و اگر بیمه داشته باشند از خدمات بیمه‌ای نیز استفاده می‌کنند، اما حضور غیر قانونی اتباع افغانستان یا کشور دیگری برای درمان به کشور در این شرایط که خودمان درگیر بحران کرونا هستیم قابل قبول نیست و این افراد به کشور خودشان مرجوع می‌شوند».
همه کشمکش ها در حالی اتفاق می‌افتد که مطابق آماری که ابراهیم حجازی، نماینده‌ی وزارت امور مهاجران در سفارت افغانستان در تهران اعلام کرده است نشان می‌دهد که ۵۰ مهاجر افغان بر اثر ویروس کرونا در ایران جان باخته و حدود ۱۰۰ مهاجر دیگر افغان به این ویروس مبتلا شده‌اند.
این در شرایطی است که مرگ بسیاری از بیماران کرونایی که ایرانی بوده و در کشور خودشان ساکن هستند، با عناوین دیگری از جمله مشکلات تنفسی حاد ثبت می‌شود. این جاست که تنها نتیجه‌ای که از عملکرد جمهوری اسلامی در این ۴۰ سال می‌توان گرفت این است که حکومتی که مردم خود را به رسمیت نمی‌شناسد، هرگز نمی‌تواند به مهاجران و مسافران دیگر کشورها احترام بگذارد. این حقیقتی است که شاید مردم ایران به تازگی با آن مواجه شده‌اند، اما ساکنان بسیاری از کشورها از جمله افغانستان خیلی قبل‌تر از مردم ایران با گوشت و پوست خود این درد را حس کرده بودند.

ماهنامه خط صلح